Cezeri 12. Yüzyılda Anadolu’da yaşamış çok önemli bir bilim insanıdır. Artuklular döneminde başmühendis olarak çalışmıştır. Yaptığı eserler ile Leonardo Da Vinci’ye bile ilham kaynağı olmuştur. Artuk beyliğinin medreselerinde yetişen Cezeri lakabını yaşadığı yerden almıştır. Cezeri, yaşadığı dönemde özellikle fizik ve mekanik alanda birçok önemli eserin mucididir. Robotik alandaki en eski çalışmalar da Cezeri’ye aittir. Tasarladığı robotlar hem insansı hem de çalışabilirdi. Şifreleri oldukça güçlü kilitler üretti. Dişli mekanizmalar ve bu gün kullanılan krank milini geliştirdi. Cezeri, teorik bilgilerden çok mekanik olarak çalışmıştır. Eserlerini önce kâğıt maketler ile denemiş daha sonra hayata geçirmiştir. Cezeri eserlerinde fiziği ve mekaniği bir sanat olarak sunmuştur.
Cezeri ve Eserleri
Cezeri eserlerini Kitab-ül Hiyel adlı kitabında toplamıştır. Kitap altı bölümden oluşmaktadır.
- Birinci bölümde su saati ve kandilli su saatinin nasıl yapılacağı
- İkinci bölümde çeşitli kap ve kacakların nasıl yapılacağı
- Üçüncü bölümde abdest ve hacamatla ilgili olan ibrik ve tasların yapımı hakkında şekiller
- Dördüncü bölümde fıskiye ve havuzlar ile ilgili müzik ve otomatlarının yapımı
- Beşinci bölümde derinliği çok fazla olmayan kuyu ya da bir nehirde suyun yükselmesine yarayan aletlerin yapımı
- Altıncı bölümde ise birbiri ile benzerlik göstermeyen şekillerin yapımı hakkında şekil ve bilgiler yer almaktadır.
Cezeri’nin Mekanik Eserlerinden Bazıları
- Fil Su Saati: Üst kısmında 15 adet delik bulunur ve her delik bir saati gösterir. Her delik yarım saat şeklinde de gösterim yapabiliyor. Her yarım saatte bir içeriden bir top düşüyor ve yarım saatlik zaman diliminin geçtiği anlaşılıyor. Aynı zamanda iç taraftaki dönen çark ile birlikte kaç tane yarım saatlik zaman dilimi geçmiş anlaşılabiliyor.
- Kayıkçı Su Saati: Su üzerinde bulunan kayığın üzerinde küçük bir delik bulunuyor. Tam bir saat geçtiğinde kayık tamamen suya batıyor ve basıncın etkisiyle düdük ötüyor.
- Şifreli Sandık: Kapaktaki şifre ünitelerinin her birinde yazılı, birbirinin aynı olan 16 harfin içinden, kullanıcı tarafından seçilen 12 harfin, yine kullanıcı tarafından arzu edilen sıralamayla dizilmesiyle oluşan bir şifresi vardır. Bu şifre kullanılmadığı takdirde bu sandığın açılma ihtimali en olumsuz durumda 281 trilyonda birdir.
- Su Pompaları, Anıt Su Saati, Saz Çalan Robotlar gibi bir çok eseri bulunmaktadır.